Maksymilian Ciężki - Kryptolog, wykładowca i mentor Pogromców Enigmy
Maksymilian Ciężki (1898 - 1951)
(Fot. Wojskowe Biuro Historyczne im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego)
Maksymilian Ciężki przyszedł na świat 24 listopada 1898 r. w Szamotułach, w rodzinie Józefa Ciężkiego i Weroniki z Zarzyńskich. Dzieciństwo spędził na „Świdlinie” - historycznej części miasta. Kształcił się m.in. w miejscowej szkole rolniczej, współtworzył lokalne organizacje skautowe.
W 1917 r. Maksymilian Ciężki został wcielony do armii niemieckiej i wysłany na front we Francji. Następnie odbył szkolenie z zakresu łączności przewodowej i radiowej na poligonie w Ohrdruf. W międzyczasie działał w strukturach Polskiej Organizacji Wojskowej Zaboru Pruskiego. Organizacja zajmowała się między innymi gromadzeniem broni i materiałów wybuchowych, które wkrótce miały zostać wykorzystane w czasie powstania.
Po demobilizacji z armii niemieckiej powrócił do Szamotuł i został członkiem lokalnej Rady Żołnierskiej. Dowodził oddziałem, który podczas Powstania Wielkopolskiego zdobywał m.in. Szamotuły, Wronki, Czarnków i Trzciankę. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. W 1923 r. powołany do służby w II Oddziale Sztabu Generalnego i przydzielony do komórki radiowywiadu. Z czasem objął stanowisko szefa sekcji niemieckiej Biura Szyfrów, do czego przydały się m.in. jego umiejętności zdobyte podczas służby w pruskiej armii i dobra znajomość języka niemieckiego.
Początkowo odczytywanie niemieckich szyfrów przebiegało bardzo skutecznie, ale sytuacja uległa zmianie po pojawieniu się niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Nowa technologia wymusiła zwrot w podejściu do kryptologii. Miejsce filologów i językoznawców mieli zająć matematycy. W wyniku m.in. wspólnej inicjatywy Maksymiliana Ciężkiego, Antoniego Pallutha i Wiktora Michałowskiego, którzy pochodzili z Wielkopolski i współpracowali już od wybuchu Powstania Wielkopolskiego, w Poznaniu zorganizowano kurs kryptologiczny dla młodych matematyków z Uniwersytetu Poznańskiego. Kurs ten ujawnił wielki talent Jerzego Różyckiego, Henryka Zygalskiego i Mariana Rejewskiego, którym w 1932 r. po raz pierwszy udało się złamać szyfr Enigmy. Ich dokonania miały znaczący wpływ na zwycięstwo aliantów, ale docenione zostały niestety dopiero po latach.
Po wybuchu II Wojny Światowej został wraz ze współpracownikami ewakuowany przez Rumunię, Jugosławię i Włochy do Francji. Tam kontynuował prace nad rozpracowywaniem Enigmy, ale wskutek niemieckiego ataku na Francję musiał udać się do Algieru. Po powrocie do Francji pracował m.in. w tajnym ośrodku Cadix. W 1943 r. Maksymilian Ciężki został schwytany przez Niemców. Pozostając w niewoli aż do końca wojny, nigdy nie zdradził swojej wiedzy związanej z Enigmą. Po wojnie trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie mieszkał do śmierci w 1951 r.
W 1924 r. Maksymilian Ciężki poślubił Bolesławę. Mieli trzech synów: Zdzisława, Zbigniewa (zginęli jeszcze w trakcie wojny, walcząc dla Polskiego Podziemia) i Henryka.
W 2008 r. prochy Maksymiliana Ciężkiego zostały po latach sprowadzone do ojczyzny i spoczęły na szamotulskim cmentarzu parafialnym. Jest patronem m.in. Regionalnego Centrum Informatyki w Olsztynie czy szkoły podstawowej w Baborowie. W Szamotułach i w Poznaniu znajdują się skwery nazwane jego imieniem.
W Powiecie Szamotulskim dzień 24 listopada został ustanowiony Powiatowym Dniem Maksymiliana Ciężkiego.